فهرست مطالب
برج کج پیزا جادوی معماری
برج پیزا (به ایتالیایی: torre pendente di Pisa) یا به طور خلاصه برج پیزا (Torre di Pisa) برج ناقوس کلیسای جامع شهر پیزا واقع در ایتالیا است که در سراسر جهان به برجی با 4 درجه کجی مشهور است. البته در ادامه به این موضوع اشاره می کنیم که فوندانسیون یا زیر ساخت خاک نتیجه ناپایداری و کج شدن برج است.
این برج در پشت کلیسای جامع پیزا واقع شده و سومین بنای قدیمی میدان شهر یعنی پیازا دل دومئو (Piazza del Duomo) بعد از کلیسای جامع و تعمیدگاه پیزا است.
همان طور که می دانید این برج کج است بنابراین ارتفاع دو سمت آن برابر نیست. ارتفاع برج از سطح زمین در قسمت کوتاه تر 55.86 متر است. در حالی که این ارتفاع در قسمت بلندتر 56.67 متر است. عرض دیوار ها در پایه 2.44 متر است. وزن آن نیز 14500 تن است. برج در راه پله شمالی دو پله کمتر از راه پله ضلع جنوبی دارد. شمار تعداد پله ها در ضلع شمالی 294 عدد و در ضلع جنوبی 296 عدد است.
این برج در طول ساخت در قرن 12 میلادی به دلیل زمین نرم و خاک نامناسب، خاک نتوانست وزن سازه را به درستی تحمل کرده و کج شد. این کج شدن در قرن 14 بدتر شد تا این که در سال 1990 شیب به 5.5 درجه رسیده بود.
تیمی تشکیل شد تا جلوی کج شدن بیشتر را بگیرند. این تیم تا 2001 کار خود را ادامه داده و وضعیت برج را تا 200 سال آینده تثبیت کرد. شیب برج اکنون 3.97 درجه است.
معمار برج پیزا
در مورد هویت واقعی معمار برج پیزا اختلاف نظراتی وجود دارد. سال ها این طرح به گولیلمو بونانو پیسانو، هنرمند مشهور ساکن پیزا در قرن دوازدم میلادی نسبت داده می شد. این فرد به ریخته گری برنز خود به ویژه در پیازا دومئو مشهور بود. پیسانو در سال 1185 میلادی، پیزا را به مقصد مونریال واقع در سیسیل ترک تا به شهر خود بازگشته و همانجا بمیرد. قطعه ای گچ بری با نام او در پای برج در سال 1820 کشف شد.
اما ممکن است که این مربوط به در برنزی نمای کلیسای جامع باشد که در سال 1595 تخریب شد. اما در سال 2001 مشخص شده که شواهد آن طور که نشان می دهند؛ دیوتیسالوی معمار اصلی این پروژه بوده است.
دلیل این امر نیز قرابت زمان ساخت و شباهت ساخت آثار دیگر دیوتیسالوی از جمله برج ناقوس سن نیکولا و باپتیستری با این سازه است که هر دو نیز در پیزا قرار گرفته اند.
شروع ساخت و ساز برج
برای ساخت و ساز برج پیزا از بهترین متریال ها استفاده شده است. شنیدن داستان ساخت و ساز برج کج پیزا خالی از لطف نیست.
این بنا که از سنگ چینی سفید ساخته شده است؛ به خوبی با تغییرات دمایی و شرایط آب و هوایی کنار آمده است. چینی سفید لازم برای ساخت این بنا را از کوهی که در همان نزدیکی استخراج کرده و برای ساخت بنا استفاده کرده اند.
این سنگ می تواند در برابر دما و تغییرات آب و هوایی مقاوم بسیار خوبی از خود نشان دهد. بسیاری آن را این گونه توصیف می کنند:
” آنقدر سفید است که از دور شبیه یک گوله پشمک به نظر می رسد. ”
اما وقتی به آن نزدیک می شوید؛ متوجه می شوید که کامل هم سفید نیست اما این برج از چه چیزی ساخته شده است؟ سنگ چینی؟ بله… اما مصالحی بیشتر از آن نیز وجود دارد.
این برج در مدت 200 سال ساخته شد و از سال 1173 ساخت آن آغاز شد. در آن زمان هیچ دستگاهی برای برش، حمل و. جا به جایی سنگ وجود نداشت و همه این کارها به صورت دستی انجام میشد.
زیبایی خیره کننده این سنگ که به یمن حضور سنگ چینی سفید است؛ نه تنها در برج کج پیزا به کار رفته است؛ بلکه در ستون ها و مجسمه هایی که برای تزئین برج هستند و حتی کلیسای جامع میلان و ساختمان غسل تعمید نیز از همین سنگ ساخته شده اند.
در زمان ساخت این بناها، مصالح دغدغه سازندگان نبود در حقیقت پیزا یک شهر بسیار قدرتمند با ناوگان دریایی قوی بود و مدام به فکر تسخیر سرزمین های جدید و برداشت منابع آن ها به دریای مدیترانه حمله می کرد. این برج به ویژه برای نمایش قدرت فوق العاده شهر کوچک توسکانی ساخته شده است.
بسیاری از بناهای تاریخی در آن زمان با استفاده از مصالح ساختمانی درست شده اند که از سرزمین های خارجی استخراج شده و با کشتی به پیزا آورده اند. سنگ های استفاده شده در برج پیزا از بسیاری نقاط مختلف در دریای مدیترانه از جمله آفریقا، یونان و ترکیه آمد.
باتوجه به فراوانی این ماده خارجی (سنگ چینی سفید) از سنگ مرمریت محلی به ندرت استفاده می شد. سنگ چینی سفید کارارا (شهر نزدیک توسکانی) به دلیل رنگ سفید خیره کننده و خالصی که دارد استثنا استفاده شد.
معادن سنگ چینی کارارا هنوز هم فعال هستند و سنگ سفیدی که از آن استخراج می شود؛ مورد استقبال جهانیان است. بنابراین این سنگ به یکی از گران ترین مصالح ساختمانی در سراسر جهان تبدیل شده است.
اما برج کج پیزا تماما از سنگ چینی کارارا ساخته نشده است. این سنگ حتی در زمان ساخت برج نیز گران بوده است. بنابراین از سنگ چینی برای ساخت تمام قسمت هایی که قابل مشاهده نیستند؛ استفاده شده است.
این در حالی که برای صرفه جویی از سنگ چینی کارارا استفاده شده است؛ و در نهایت به نفع برج نیز تمام شده است. اگر از این سنگ که بسیار سنگین هم هست در تمام بخش های سازه استفاده می شد؛ وزن نهایی ساختمان بیشتر از امروز شده و خطر سقوط بنا بعد از کج شدن را نیز افزایش می داد.
پروژه تلاش برای توقف کج شدن بنا
از روزی که برج پیزا ساخته شده تا به امروز که در سال 2021 میلادی زندگی می کنیم؛ مهندسان و معماران زیادی مشغول بررسی این برج هستند. این برج هرساله اندکی کج می شود. بنابراین افرادی تحت عنوان پروژه رستاخیز دور هم گرد آمده اند تا از کج شدن هرچه بیشتر برج پیزا جلوگیری کنند.
این بنا که از سنگ چینی سفید ساخته شده بسیار سنگین است. علاوه براین بر روی برج تاقوس های بزرگی هم قرار گرفته که بر وزن سازه بیش از پیش می افزایند.
از سال 1989 کمسیون رستاخیز با یک تیم 13 نفره به رهبری جان برلند کار خود را آغاز کرد. این متخصص مکانینک سازه و خاک سعی کرده است تا سازه را از فروپاشی نجات دهد. شواهد نشان می دهد که برج ناقوس یا پیزا بر روی خاک نرم و اسفنجی ساخته شده و طبق قوانین فیزیک ساخته نشده است. به طوری که ارتفاع و وزن برج با خاکی که بر روی آن ساخته شده هماهنگی ندارد.
کار تیم رستاخیز از سال 1992 جدی تر شد. در آن زمان ضلع شمالی پایه برج فرو رفته بود و برج به شیب 5.5 درجه ای به سمت شمال شده بود. تیم برلند توانست 20 لیتر خاک را از ضلع جنوبی قاعده استخراج کند. همچنین سیستم چاه ها و تونل هایی برای تخلیه آب موجود در خاک مرطوب نصب شدند. جبران خسارات سبب شد تا پایه ضلع شمالی چهار متر بالا آمده و کل برج نیز با آن بالا آمد.
برج تا سال 2018 نیز کج شده است. اما انتظار می رود که برج تا 200 سال دیگر نیز برجای خود باقی بماند. در حقیقت این طور به نظر می رسد که برج بدون مداخله تا 200 سال آینده پابرجا خواهد بود. اگرچه کمی خوش بینانه به نظر می رسد اما دلیلی وجود ندارد که این سازه تا آن زمان پابرجا نماند. دلیل این کج شدن های مدام نیز این است که خاک زیر سازه به طور طبیعی فرسایش می یابد. برج در حقیقت هیچگاه نمی تواند مستقیم شود. حتی اگر شیب به طور کامل اصلاح شود.
همان طور که گفتیم معمار طرح یعنی بونانو پیسانو که در سال 1173 کار ساخت برج را شروع کرد؛ متوجه خم شدن شدید سازه شد اما با ستون هایی در طبقه سوم و هشتم سعی کرد جلوی کج شدن را بگیرد که باید متوجه شده باشید که این کار بی فایده بوده است. به قول صائب تبریزی:
" خشت اول چون نهد معمار کج، تا ثریا می رود دیوار کج! "
حرف آخر
بدون شک کار معمارانی که از همان سال های اول شروع به ساخت و ساز برج کج پیزا کرده اند کم از جادو ندارد. بنایی که از چینی سفید ساخته شده است.
همان طور که نور خورشید را از خود عبور می دهد؛ باشکوه و وهم آور آنجا قرن هاست که ایستاده است. شاید لازم باشد خودتان بروید و از نزدیک این برج را ببینید و از پله های طولانی برج بالا روید و راه پله های تنگ و تاریکی آن بالا بروید.
جایی که که تنها روزنه های کوچک، هوا و نور را به درون دعوت می کنند. نفسی عمیق بکشید و خود را به بالای برج برسانید. جایی که جز شما و ناقوس ها و آسمان آبی توسکانی چیز دیگری وجود ندارد. شاید تا ابد در شگفت باشیم که چه جادوی قرون وسطایی سبب شده تا برج آخرین کج شدن خود را انجام ندهد و سقوط نکند.